Banda

Bandanın daha bilinen adı yabani armut. Latincesi Pyrus eleagriftolia. Çoruh vadisinde oldukça yoğundur. İspir, Uzundere ve köyümüzde oldukça yaygındır. Zaten köyümüzde Çoruh havzası içinde yer almaktadır.

Banda ağacı oldukça serttir. Baltayı vurduğunuz zaman geri sıçrar, yani balta bu ağacı zor keser. Bu yüzden tırpanların natındaki elcek genellikle bandadan yapılır. Kargalar banda çalılarını taşıyarak yuva yaparlar. Banda toplamaya çıkan her çocuk, bu ağacın kazık gibi sivri uçlarıyla, haşin gövdesiyle yaralanır. Sağlam bir kök üzerine kurulu onlarca dal, kısa boy ve tepesi genellikle yuvarlak bir ağaçtır. Çoğu kez de bodurdur.

Banda ağacı özellikle Gölyer?de bulunur. Bunun dışında Üresger?de, köye yakın sulu tarlaların başında ve nadiren de olsa meşelerde, ormanlarda bulunur. Banda ağaçlarının mülkiyeti, bulunduğu tarlanın sahibine aittir. Ancak bandanın meyveleri köyün çocuklarının insafına bırakılmıştır. Zaten meyvesi çok güzel olan sulu tarlaların başındaki bazı banda ağaçlarının sahipleri hariç, hiç kimse bandasının kimin tarafından toplandığını umursamaz ve dikkat dahi etmez. Laf aramızda her köylü çocuk kimin hangi bandasını taşlarken sahibi gelirse kaçıp yakalanmamak gerektiğini mutlaka bilir. Güney yerlerdeki bandalar, Güynes?teki, Çatak?taki ağaçların bandaları genellikle diğer bandalardan daha iyi olgunlaşır ve lezzetleri de diğerlerine göre daha iyidir.

Banda ishale birebirdir, üstelik iyi kabız yapar. Köyde yaşayıp da banda yüzünden kabız olmamış çocuk yok gibidir. Daha olgunlaşmadan toplanan ham bandalar, hele de ?taş bandası? ise içindeki kum tanecikleri gibi taşlarıyla insanın kabız olması için bire birdir. Diğer faydaları ise şunlardır: Zehirli hayvan sokmalarında da filizleri dövülüp, yaranın üzerine konur.

Banda hemen hemen hiçbir meyvenin yetişmediği/yetiştirilmediği yıllarda köylülerin ve çocukların yegâne meyvelerinden biriydi. Özellikle güz vakti, çantalarla çuvallarla banda toplama seferleri düzenlerdik. Son güze kalmış banda bulabilirseniz -ki genellikle sapa yerlerde örneğin; Tarmut?ta, Karataş?ta, İncedere?nin derinliklerinde olurdu- aliyyül aladır. Banda toplamak da zor iştir. Genellikle yamaçlardaki bandalar güzel olur. Gel gör ki attığın her taş birkaç banda düşürür. Onlar da düşerken mutlaka kayaya, sert zemine çarpar, yaralanır; ya da bayıra aşağı, kayaya aşağı yuvarlanır gider. Bu bakımdan bandanın dibine çuval sererek tertibat alınmalıdır. Bandanın tadını merak ettiniz eminim. Ham iken insanın ağzını resmen burar. Öyle buruşuk hale gelirsiniz ki diliniz dönmez, suratınız halden hale girer, midenizin gaz salgıladığını hissedersiniz. Ancak o buran ekşi tat, banda bekletilince daha bir tatlıya döner, yetişmiş bir armut kıvamında yenir. Banda yetişmesi için ya güneş görmeyen çatı altında veya ambarda pinavunluk buğdayın içinde ambarın gözünde bekletilir. Böylece kış boyu çürümeden yemeye elverişli bir halde saklanır. Çoğu ailenin iyi toplanmış ve yaralanmamış bandaları turşu yaptığını da biliyorum. Çünkü bandanın turşusu güzel olur. Hele hafif sirke kıvamına dönüşmüş banda turşusunun suyu bir harikadır. Tatmanızı öneririm.

Bir de şunu sorayım ki, kaldı mı acaba bandaya bu kadar hürmet? Var mı son güzde çuvalı, çantası, torbası ile banda toplamaya çıkmış çocuklar? Heyhat, çocuklarımız gibi, çocukluklarımız da kayboluyor. Cıdır Ahmet Dede artık bandasına sahip çıkmaya gerek duymuyor. Bandalar mahzun bir şekilde kendisini taşlayacak, dallarını kıracak, dibini araştırıp karıştıracak çocuklar bekliyor.

Eşref ALTAŞ