Yusuf Altaş (Topal) Hoca

Yusuf Altaş Hoca, Resmi kayıtlara göre 1336 rumi yılında Oltu’nun İnci köyünde dünyaya gelmiştir. Buna göre doğum yılı 1921 yılına tekabül etmektedir. Bilindiği gibi Osmanlı Devletinin yıkılıp düşmanın Anadolu’yu istila ettiği yıllardır. Maddi ve manevi açıdan çok çetin bir dönemdir. Bir tarafta yokluk ve kıtlık, öbür tarafta korku ve endişenin hüküm sürdüğü bir dönemdir. Hocanın çocukluğu zor bir dönemde ve çetin şartlar altında geçmiştir.

Tahsil çağına geldiği zaman okuyacağı ne bir medrese, ne de bir mektep mevcuttur. Bu sebeple babası onu köyün imamı Ahmet Çelebi Hoca’ya Kuran öğrenmesi için götürür. O zaman Kuran okutmak ve okumak yasak olduğundan Hoca bu işe pek taraftar olmaz. Ama tamamen de reddetmez. Böylece derslere başlar, en büyük arzusu hafız olmaktır. Fakat Ahmet Hoca zaman zaman derslerini dinler zaman zaman da başından savar. Bunun için hafız olması mümkün olmaz. Buna rağmen onun okuma, öğrenme isteği asla sona ermez. Bir taraftan çobanlık yapar, diğer taraftan da fırsat buldukça hocanın kapısını aşındırır.

Onun ilme karşı şiddetli arzusu ve Kur’an-ı Kerim’e karşı olan aşkı güzel Kur’an okumasına kafi geldiği gibi yine şansı ve gayretiyle Osmanlı Türkçesini ve yeni yazıyı öğrenir. Çok kitap okuyarak kendisini geliştirir. Kırklı yıllarda Ahmet Hoca vefat edince köylünün verdiği mütevazi bir ücret karşılığında köyün imamlığını üslenir.

İmam olduktan sonra “Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir.” hadisi şerifini kendisine düstur edinerek köyün çocuklarını toplar ve Kur’an okutmaya başlar. Fakat o yıllarda Kur’an okuma yasağı hala devam etmektedir. Köyde mahzen gibi bir evi medrese olarak kullanır. Köye gelip giden hükümet ricalini gözcüler vasıtasıyla gözetletir. Kuran tedrisatına devam eder. Okuttuğu talebelerden kabiliyetli olanları hafızlığa başlatır ve 1940’lı yılların sonuna doğru bir grup talebeyi hafız yapmaya muvaffak olur. 1959 yılında Kur’an okuma yasağı kalkınca hafızlara İstanbul’a gidip, dini tahsil yapmalarını tavsiye eder. Bunlardan bir kaçı Hocanın tavsiyesine uyup İstanbul’a giderler. Birkaç yıl sonra bu hafızlar memleketlerine döndükleri zaman, hafızlık cazibesini artırır. Bundan sonra çocuklarını hafız yetiştirmek anne babaların en büyük arzusu haline gelir. Gerek kendi köyünden gerek çevre köylerden çocukların ellerinden tutan babalar soluğu Hocanın yanında alırlar. Hoca kendisine müracaat eden çocukların kabiliyetlilerini hafız yetiştirir; kabiliyeti olmayanlara da Kuran okumasını öğretir. Onun imam olduğu devirde, kendi köyünde tahsil çağındaki çocuklardan Kuran okumasını bilmeyen pek nadir insan vardır. 60’lı yıllarda imamlıktan ayrılır ama ölünceye kadar hafız yetiştirmeye devam eder. Nitekim 1980 yılında vefat ettiği zaman henüz hıfzını tamamlamamış bir çok talebe bırakmıştır.

Ders Okutma Metodu

“Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir.” hadisini düstur edinen Yusuf Altaş Hoca kendini Kur’an-ı Kerim’e vakfetmiştir. Kuran okumanın yasak olduğu devirlerde hem öğrenmiş hem de bir çok hafız yetiştirmiştir. Kendisi hafızlık yapmadığı halde okuta okuta en sağlam hafızlar kadar kuvvetli bir hıfza sahip olmuştur. Kur’an-ı Kerim’den bir kelime söylendiğinde o kelimenin hangi surelerde geçtiğini rahatlıkla söyler ve ayetleri okurdu.

Derslere çok önem verir, her sabah hafızların derslerini teker teker dinlerdi. Derse gelmeyen hafızların evlerine adam gönderip neden gelmediklerini sorardı. Dersler sabah namazından sonra başlar, öğle namazına kadar devam ederdi. Hafızların derslerini dinledikten sonra yanlış ezberlememeleri için sayfaları okutur, dinlerdi.

Hafız olmak için kendisine getirilen çocuklara önce bir sayfa ezber verir ve onların kabiliyetlerini ölçer, sonra kararını verirdi. Hafız olacak kabiliyeti bulamadığı çocukların velilerine “Bu çocuk hafız olamaz boşuna uğraşmayalım” derdi. Bu hususta bir hatıramı nakletmek isterim.

Tarmut köyünden Aslan Ağa, oğlunu hafız yapması için hocaya müracaat etti. Hoca bir sayfa ezber verdi, fakat çocuk verilen sayfayı ancak üç günde ezberleyebildi. Hoca çocuğun velisine “Bu çocuk zor hafız olur, hem sizi hem bizi boşuna uğraştırır, bunu al git başka mesleğe ver.” dedi. Fakat Aslan Ağa ne pahasına olursa olsun bu çocuğu okutacağım diye ısrar edince, Hoca peki demek zorunda kaldı. Ama bu çocuk Hoca’yı çok uğraştırdı. Çocuk hıfzını ancak beş yılda tamamlayabildi. Hoca zaman zaman çok sıkılır “Oğlum Mukim! Sen bu işi yapamayacaksın, köyüne git” derdi. Mukim “Ben okuyacağım” derdi. Bir gün hoca bana “Mukim” ne manaya gelir?” diye sordu. Ben de “ikamet eden” dedim. Hocam “Vay keçeli, meğer bizim köye postu sermiş de onun için kovduğum halde gitmiyormuş!” diye latife yaptı.

Hoca hafızlarıyla beraber kırlara çıkarak onlarla piknik yapmaktan çok büyük zevk alırdı. Böylece onları hem eğlendirir ve hem de derslerine çalıştırırdı. Kendisinin tarlada işi olduğu zaman talebelerini oraya çağırtır ve derslerini orada dinlerdi. Şartlar ne olursa olsun dersleri aksatmadan her gün hafızların dersini dinlerdi.

Diğer Hizmetleri

Yusuf Altaş Hoca sadece hafız yetiştirmekle kalmamış köy halkını irşad etmeye de çok önem vermişti. Onun evi bir medrese idi. Gündüz talebeleri ile meşgul olurken akşamları da köy halkını evinde toplar, onlara kitap okur, vaaz ederdi. Kadınları da ihmal etmez, zaman zaman onları camiye toplar, ilmihal bilgileri verirdi.

Devamlı günlük tutardı, ve bunu hiç ihmal etmezdi. Günün önemli olaylarını mutlaka kaydederdi. Hem Osmanlıcayı hem de yeni yazıyı seri bir şekilde yazardı. Günlüklerinin bir kısmını Osmanlıca bir kısmını da yeni yazıyla tutmuştur.

Ellili yıllardan evvel ondan başka yeni yazı bilen olmadığı için asker mektupları ona okutturulmuş ve yazdırılmıştır. Son zamanlara kadar muhtarların yapması gereken yazışmalar da onun tarafından yapılmıştır.

Tespit edebildiğimiz kadarıyla hafızlığını tam olarak bitirenleri listesi

• İbrahim Altaş
• Ali Ağırman
• İbrahim Akçay
• Şevket Çelebi
• Feramuz Ağırman
• Hasan Çelebi
• Nurettin Acar
• Harun Keleş
• Kamil Çelebi
• Hasan Aktaş
• Ali Kaya
• Mustafa Ağırman
• İlyas Arslan
• Celal Macit
• Mevlüt Altaş
• Mehmet Sancar
• Mevlüt Aydoğdu
• Necati Gürsoy
• İsmail Yüce
• Hasan Acar
• Hasan Ağırman
• İlyas Altaş
• İsmail Akçay
• Cemil Aydın
• Mukim Bilgili
• Müslim Demir

Soyadını bulamadığımız diğer hafızlar ise

• İbrahim
• Ebubekir
• Servet
• Mehmet
• Yakup
• Dursun Ali
• Ömer Osman
• Muammer

Kuranı okudun okuttun eyledin irşad
Feyzini alanlar buldular murad
İslamın ruhu olunca baki
Dua ve niyazlar sarsın afakı
Bu kubbe altında olacaksın YAD.

Kömürcüoğlu Kadir Altaş

Hazırlayan: Merhum Mevlüt ALTAŞ

Yusuf Altaş Hocanın öğrencileri ile yapılan röportajlar

Ali Ağırman (Emekli İmam) ile yapılan röportaj

-Hocam, siz rahmetli Yusuf Hoca’nın ilk talebelerindensiniz. Hoca efendi hafızlık geleneğini nasıl başlattı, siz nasıl başladınız?

-Biz köyde dört arkadaştık. İçimizde (Köyün eski imamı, Allah rahmet etsin) Osman Çelebi, Tortumun Kirazlı köyüne giderek hafızlığa başladı. Diğer arkadaşlar hep beraber köyün imamı Ahmet Hoca ve Yusuf Hocamdan Kuran-ı Kerimi yüzünden okumaya başladık. 1943 yılında Osman Çelebi hafızlığını bitirip köye dönünce çok görkemli bir merasim yapıldı. Ondan sonra da Osman’a “Hafız” demeye başladılar. Bizi ismimizle çağırırken Onu hafız diye çağırmalarını çok kıskandık. gittik Yusuf Altaş Hocamıza, “Hocam bize hafızlık yaptırabilir misin?” diye sorduk. Dedi ki “Çocuklar Allah izin verirse başlayalım. Yalnız yerimiz yok, babalarınıza söyleyin bir yer hazırlasınlar başlayalım.” Bizde babalarımıza dedik ki “Ya bize yer hazırlayın okuyacağız, ya da okumak için kaçacağız.” Yusuf Hoca’yı çağırdı konuştular. Nihayet amcamgilin bir boş evi vardı. Oraya bir hasır serdiler bir de soba kurdular. Biz üç arkadaş (Ali Ağırman, İbrahim Altaş ve Feremüz Ağırman) okumaya başladık. Üç gün sonra merhum İbrahim Akçay (Yusuf Hocadan sonra hafızlık geleneğini devam ettirdi), bir hafta sonra da Şevket Çelebi geldi. Böylece beş arkadaş olduk.

Hocamız imam olmadığı için yazın tarlaya çayıra gittiği vakit biz de peşi sıra gider dersimizi tarlalara dinletirdik. İki sene olmadan hafızlığı bitirdik. Osman Çelebi gibi bize de hafızlık töreni yapıldı. Artık bize de “Hafız” deniyordu. Okuduğumuz müddetçe amcam rahmetli Osman Çavuş her hafta İnca katmeri ile pileki pağacı yaptırır, semaverle çay demletir bize yedirirdi. “Yeter ki siz okuyun canımı bile size feda ederim” derdi.

-Okuduğunuz zaman maddi imkanlar nasıldı?

-Maddi imkanlar çok kıttı. Yiyecek yok, giyecek yok. Elektrik yok. Hatta gaz lambası bile yoktu. Ya çıra ışığında ya da zeytin yağına batırılan bir paçavranın tutuşturulması ışığında okuyorduk. Hiç unutamadığım bir hatıramı anlatayım. İbrahim ile beraber köyün karşısındaki Karataş denilen mevkide kuzuları otlatıyorduk. (Hafızlıktan bir iki ay önce). Yusuf Hocamız yiyecek buğday getirmek için Şendurak köyüne gitmişti. Oradan tahıl bulamayınca Subatık ve Sarısaz köylerine gitmiş. Oralarda da tahıl bulamayınca çuvallarına Subatık köyünden kil doldurarak (Çamaşır yıkamak için sabun yerine kullanılırdı) merkebine yüklemiş ve yola koyulmuş. Bir de baktık ki hocamız göründü. İbrahim hemen, “Amcam buğday getiriyor, köye müjde götüreceğim” diyerek köye doğru koşmaya başladı. Hocayı köyde bekleyenler bu haber üzerine kalburlarını alarak tahılı yıkamak için suyun başına koştular. Fakat az sonra acı gerçekle karşılaşınca hayal kırıklığına uğramışlardı. Evet şartlar böyleydi.

-Yusuf Altaş Hoca Efendi başka ne iş yapardı?

-Sadece bizi okutmakla kalmaz, kadın erkek herkese vaz-ü nasihat ederek aydınlatırdı. Yeni yazıyı hocadan başka kimse bilmiyordu. Köyün okuma-yazma işlerini yürütürdü. Ahmet Hocanın vefatından sonra 1947 yılında köye imam oldu.

İbrahim Altaş (Emekli İmam) ile yapılan röportaj

-Hafızlığa başlamanızı ve nasıl okuduğunuzu anlatır mısınız?

-1943 Ekim ayında Osman Çelebi’nin hafızlık merasimi bizi kıskandırdı. O Tortum’da okuyup gelmişti. Biz de aynı zamanda amcam olan Yusuf Altaş Hoca’dan hafızlığa başladık. Bir sayfayı 33 kere okuduktan sonra ezberlemesi kolay oluyordu. Cumartesi, Pazar, bayram diye bir tatil bilmeden, davara giderken bayırda, tarla sularken suyun başında, oduna giderken ormanda dersimizi mutlaka yapardık.

-Yusuf Altaş Hoca geçimini ne ile sağlardı.

-Yusuf Altaş Hocamız rençber idi. Tarlasına gittiği zaman biz de peşine gider Ona yardım ederdik. Evi halkın medresesi gibiydi. Köylü toplanır, Onun okuduklarını dinlerlerdi. Günlük tuttuğu defterleri vardı. Gazete, dergi getirtip okurdu. İkinci cihan harbini gazetelerden izler, anlatırdı.

-Unutamadığınız hatıralarınız var mı?

-Birgün 15. cüzü ikindi vakti yapmıştım. Hocam eve geldi. Dersin yaptın mı diye sordu. Evet dedim. Dinledi kalktı gitti. Ertesi sabah arkadaşlarıma dedim ki ben bugün 16. cüzü okuyacağım. 15. cüzü verdiğimden haberleri yok. Dediler ki 15. cüzü atlarsan Hoca seni döver. Döverse dövsün dedim, sıram gelince başladım 16. cüzü okumaya. Hoca ses etmiyordu. Bitirdim, ondan sonra gerçeği anlatınca, bu defa arkadaşlarım evlerine gitmediler, 16. cüzü ezberleyip dinlettikten sonra evlerine gittiler. Birbirimizi kıskanarak okurduk. Yirmi ayda hafızlığımızı tamamladık.

Yine birgün Karataş mevkisindeki tarlaya orakları götürürken yolda gidip gelene kadar Cuma Suresini ezberledim. Rahmetli İbrahim Akçay çok daha çabuk ezberlerdi. Hocadan ders alırken en son O dinletirdi. Evde ders yapmaz biz derslerimizi dinletene kadar O da ezberlerdi. Hoca bunu farkedince, birgün hepimizden önce İbrahim Akçayı çağırdı. O da okuyamayınca mahrum oldu. Ondan sonra hazırlıklı geldi. Allah her ikisine de rahmet eylesin.

Harun Keleş (Emekli Öğretmen) ile yapılan röportaj

Merhum Yusuf Hocam gençlik yıllarında babamla çobanlık arkadaşlığı yapmış. Bu arkadaşlık sırasında babama “Çocukların büyüyünce gönder de birini hafız yapayım.” demiş. Ben 1956’da ilkokulu bitirince, bir yıl köyüm Alatarla’da rahmetli Osman Zengin Hocadan Kuran okudum. Ancak Hoca Orcuk köyüne imam gidince, babamda beni İnci köyüne gönderdi. Köye gittim. Hocanın evini sordum. Eve girdiğimde evinde hafızlığa çalışan talebeler vardı. Hocamın elini öptüm. Kendimi tanıttım. Arkadaşlarımın yanına oturdum. Hocam ezberleyeceğim yeri okuttu. “Yarın sabaha kadar burayı ezberle gel” dedi. Böylece râhle-i tedrisine başlamış oldum. O sırada Yusuf Altaş Hocam hanımı vefat ettiği için, onun değilde kardeşi merhum Hacı Ferhat Altaş’ın evinde ikamete başladım.

Yusuf Hocamla ilk karşılaştığımda Ona karşı içimde korku değil, büyük bir saygı ve ferahlık oluştu. Bir buçuk yıl boyunca hep böyle devam etti. Hocam, talebelerinin ruhî yapılarını çok iyi tahlil eder, onlara karşı engin müsamaha gösterirdi. Büyük bir psikolog gibiydi. Talebeyi hem eğitir, hem de okuturdu. Çok sabırlıydı. Bazen tarlalara ve çayırlara gider, oradaki işlerini görür, bizim de derslerimizi orada dinlerdi.

Yusuf Altaş Hoca, hal adamıydı. Çocuğuyla, genciyle, büyüğü ile hemhaldi. Onlar hocayı hem sever hem de sayarlardı. Köye gelen memurlar ve çevrede hatırı sayılın kimseler hocamın hoş sohbetinden çok memnun kaldıklarını ifade ederlerdi. Çok şey okuyup öğrenmek aşkıyla yanardı.

Merhum hocamızın o günlerin zor şartlarında başardığı hizmetleri unutmak ve takdir etmemek mümkün mü? Büyük bir Kuran hadimi ve dostuydu. Bazen düşünürüm, Yusuf Hocam değil de bir başka hocadan okumak durumunda kalsaydım, herhalde hafız olamazdım.

Evlerinde kaldığım Ferhat Altaş ile Nebile yengeme ve hasseten Hocam Yusuf Altaşa Cenab-ı Hakktan rahmet ve mağrifet diliyorum.

Müslim Demir (Emekli İmam) ile yapılan röportaj

Henüz 12 yaşımı yeni bitirmiştim. Sonbahar aylarından biriydi. Babam çocuklardan birisinin mutlaka hafız olmasını istiyordu. Bu sebeple benden önce abilerimi okutmuş ama onlar hafızlıklarını tamamlayamamışlardı.

Ninem İnci Köyünden geldiği için orada hafız yetiştiren Yusuf Altaş Hoca Efendiyi biliyordu. Bir gün köyümüz Çengelli’ye gelen, İnci Köyünden akrabam Mehmet Acarla beraber elime bir “Elif Cüzü” alarak İnci Köyü’ne gittim. Sabah ilk işimiz Hoca’ya gitmek oldu. İlk zamanlarda garipsedim. Ama kısa zamanda alıştım. Vücutça çok zayıftım. Öyle ki üfleseler devrilecek gibiydim. Zaman zaman çevreden bu çocuk okuyamaz dendiği kulağıma geliyordu. Yüzünden okumam bitip, iş ezbere gelince çok iyi okumaya başladım. Derslerimi hiç aksatmıyordum. Bir sabah dersimi iyi ezberleyememiştim. Hocam beni azarladı. Bu azarlama çok zoruma gitti. İki gün derse gitmedim. Tabi evden derse gidiyorum diye çıkıyordum. Kimse benden şüphelenmiyordu. İki gün sonra rahmetli Hocam Yusuf Altaş eve geldi ve benim iki gündür dersi gitmediğimi söyledi. Sustum. Hocam elimden tuttu ve evine götürdü. Dersimi dinledi. Sofra kurdurdu. Sofrada bir tabak da bal vardı. Biraz yedikten sonra bana ilerdeki küpü göstererek şöyle dedi. “Bak oğlum, bu gördüğün küp ağzına kadar bal doludur. Sadece üzerinde iki parmak kalınlığında zehir var. Gerisi hep bal. Eğer üzerindeki bu zehiri parmağınla azar azar yersen zehir biter ve bala ulaşırsın. Artık bal ömrün boyunca sana yeter. Okumakta öyledir. Şimdi zorluk çekersin ama hayat boyu rahat edersin.”

Hocamın bu nasihatinden sonra dersimi hiç ihmal etmedim. Ne de hocamdan en küçük bir azar işittim. Hocam derse gelmeyenin evine gider, onu evinde dinlerdi. Bana göre en üstün meziyeti, sabırlı oluşuydu. Herkesin huyuna göre davranırdı. Allah rahmet eylesin…

Röportajları hazırlayan: Eşref ALTAŞ